วัตถุดิบเพื่อการผลิตสินค้าบริโภคประเภทต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นผัก ผลไม้ หรืออาหารทะเล ซึ่งได้รับการผลิตและขนส่งจากหลากหลายแหล่งผลิตทั่วโลก ผ่านการคัดเลือกสินค้าที่มีคุณภาพ บรรจุลงบรรจุภัณฑ์ที่สวยงาม จัดเก็บรักษาในอุณหภูมิที่เหมาะสม เพื่อจัดส่งและกระจายสินค้าไปยังที่หมายต่างๆ ให้ถึงมือผู้รับอย่างปลอดภัย อย่างไรก็ตาม แม้ว่าจะมีความพิถีพิถันในการเลือกใช้อุปกรณ์ เทคโนโลยี หรือขั้นตอนการขนส่งวัตถุดิบและสินค้าที่มีประสิทธิภาพเพียงใด แต่ก็ยังมีบางจุดในซัพพลายเชนที่สินค้าได้รับความร้อนหรือได้รับการดูแลที่ไม่เหมาะสม ทำให้เสียหายและคุณภาพด้อยลงไปได้
จากสถิติขององค์การสหประชาชาติ (United Nations) ระบุว่า ในหนึ่งปีสินค้าบริโภคที่ได้รับการขนส่งทั่วโลกกว่าหนึ่งในสามได้รับความเสียหายและต้องถูกนำไปทิ้งอย่างสูญเปล่า ในสหรัฐอเมริกามีสินค้าที่สูญเสียระหว่างการขนส่ง คิดเป็นมูลค่าสูง ถึง 218 พันล้านเหรียญ และในยุโรปคิดเป็นมูลค่า 143 พันเหรียญสหรัฐ
จากสถิติข้างต้นทำให้เราเกิดคำถามว่าเพราะเหตุใดสินค้าและวัตถุดิบที่ได้รับการขนส่งถึงมีอัตราส่วนความเสียหายมากขนาดนี้ จุดใดในซัพพลายเชนของสินค้าบริโภคที่มักเกิดข้อผิดพลาด และเราจะแก้ไขหรือป้องกันเหตุการณ์นี้ได้อย่างไร
เพื่อสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องและร่วมกันรักษาคุณภาพของสินค้าให้ได้มากที่สุด LM ได้รวบรวมข้อควรรู้และคำแนะนำสำหรับผู้ที่ต้องการขนส่งสินค้า cool chain ประเภทสินค้าบริโภคให้ถึงมือผู้บริโภคได้อย่างปลอดภัยและรักษาคุณภาพไว้ให้ได้มากที่สุด
Starting off on the Right Foot
แม้ผู้คนส่วนใหญ่จะเข้าใจว่าคุณภาพของสินค้าที่ดีต้องเริ่มตั้งแต่จุดเริ่มต้น ซึ่งก็คือกระบวนการผลิต อย่างไรก็ตาม จุดเริ่มต้นนี้เองที่เป็นหนึ่งในจุดที่คนมองข้ามมากที่สุด บ่อยครั้งที่สินค้าสดประเภทผักและผลไม้ได้รับการเก็บเกี่ยวโดยที่มีคุณภาพสูง แต่กลับถูกวางให้อยู่กลางแดดเป็นเวลาหลายชั่วโมง ทำให้คุณภาพของสินค้าด้อยลงโดยที่เกษตรกรไม่รู้ตัว สินค้าหลายชิ้นต้องเผชิญกับสภาพอากาศร้อนทำให้ได้รับความเสียหาย ซึ่งแม้ว่าภายหลังสินค้าจะถึงมือผู้ให้บริการโลจิสติกส์ที่มีขั้นตอนการจัดการสินค้าที่ดีหรือเทคโนโลยีและอุปกรณ์ที่ทันสมัย ก็ไม่สามารถทำให้สินค้ากลับมาคุณภาพดีขึ้นหรือดีเท่ากับตอนที่เพิ่งเก็บเกี่ยวได้
จากการสำรวจพบว่า หลังการเก็บเกี่ยวจะเป็นช่วงที่สินค้ามีอุณหภูมิสูงที่สุดและมีผลต่ออายุของสินค้า (shelf life) มากที่สุดด้วย ดังนั้น ขั้นตอนสำคัญที่จะช่วยให้เกษตรกรสามารถรักษาคุณภาพของสินค้าให้ดีที่สุดได้คือ การไล่ความร้อนออกจากสินค้าภายหลังการเก็บเกี่ยว หรือที่เรียกว่า ‘pre-cooling’
เกษตรกรและผู้ผลิตควรเลือกวิธีการที่เหมาะสมกับสินค้าแต่ละประเภท โดยขั้นตอน pre-cooling มีหลากหลาย วิธีแรกคือ forced-air cooling เป็นการใช้เครื่องปรับอุณหภูมิต่ำเป่าลมสินค้าผ่านท่อหรืออุโมงค์ ช่วยให้อากาศหมุนเวียนและถ่ายเทผ่านช่องว่างของภาชนะบรรจุ โดยเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพและช่วยไล่ความร้อนได้ค่อนข้างไว วิธีที่สองคือ hydrocooling เป็นการใช้น้ำอุณหภูมิต่ำหรือน้ำเย็นจัดไหลผ่านสินค้าอย่างรวดเร็ว มีความสามารถในการปรับอุณหภูมิสินค้าค่อนข้างสูง โดยอุณหภูมิของน้ำต้องต่ำมากพอที่จะถ่ายเทความร้อนออกจากสินค้าได้ วิธีที่สามคือ room cooling เป็นการจัดวางสินค้าในห้องที่มีเครื่องปรับอากาศ โดยใช้พัดลมถ่ายเทความร้อนออก ส่วนมากจะใช้หลังจากปรับอุณหภูมิสินค้าด้วยการ pre-cooling วิธีอื่นแล้ว และวิธีที่สี่ vacuum cooling เป็นการลดอุณหภูมิสินค้าแบบสุญญากาศ ซึ่งอาจไม่เหมาะกับผักบางประเภทเพราะทำให้น้ำจากพืชผักระเหยออกไป
ดังนั้น เกษตรกรควรเลือกวิธีที่เหมาะสมกับสินค้าแต่ละประเภท ตามระยะเวลา และอุณหภูมิที่เหมาะสม เมื่อเกษตรกรและผู้ผลิตมีความเข้าใจและความรู้ที่ถูกต้องในการดูแลสินค้าแล้ว นอกจากจะช่วยรักษาคุณภาพของสินค้าได้ ยังช่วยยืดอายุสินค้าให้ยาวนานขึ้นอีกด้วย
Utilize and Embrace Technology
การเลือกใช้เทคโนโลยีและอุปกรณ์ที่ทันสมัยก็ถือเป็นส่วนสำคัญที่ช่วยรักษาคุณภาพของสินค้าได้เช่นกัน ปัจจุบัน มีเทคโนโลยีหลายประเภทที่ได้รับการพัฒนาและมีการปรับราคาให้เป็นมิตรต่อผู้ใช้มากขึ้น เช่น อุปกรณ์ติดตามสถานะสินค้าที่ใช้งานง่าย อย่าง data logger ที่มีการติดตั้งระบบ GPS ติดตามสถานะสินค้าและขั้นตอนต่างๆ ได้ตามเวลาจริง ช่วยบันทึกข้อมูลสินค้าตลอดการเดินทาง ให้ผู้ส่งได้ทราบว่าอุณหภูมิในแต่ละขั้นตอนเป็นอย่างไร มีจุดบกพร่องในส่วนไหน ทำให้เห็นรูปแบบการขนส่งสินค้าและอุณหภูมิที่ผิดไปจากที่ควรเป็นได้ เพื่อนำมาแก้ไขในอนาคต รวมทั้งยังมีการพัฒนาตู้สินค้าบางรุ่นให้สามารถเชื่อมต่อข้อมูลผ่านระบบไร้สาย และแจ้งข้อมูลกลับมายังระบบว่าขั้นตอนการขนส่งสินค้าบกพร่องตรงจุดไหน เพื่อช่วยลดอัตราการเน่าเสียของสินค้า
นอกจากนี้ยังมีการพัฒนาระบบข้อมูลที่ล้ำสมัยอย่าง cloud หรือ block-chain เพื่อพัฒนาความสามารถในการเข้าถึงข้อมูล ทำการตรวจสอบข้อผิดพลาด ตรวจจับการทำงาน และบ่งชี้จุดที่ควรได้รับการแก้ไขในซัพพลายเชน โดยระบบจะทำการประมวลข้อมูล และมีการเรียนรู้เชิงลึกในหัวข้อต่างๆ ทำให้ผู้ให้บริการสามารถรวบรวมข้อมูลได้ตลอดเวลาการขนส่งและในคลังสินค้า จากนั้นระบบจะทำการประมวลผล เพื่อออกแบบการขนส่งสินค้าได้อย่างแม่นยำและป้องกันสินค้าเน่าเสียในอนาคต หรือประมวลข้อมูลและปรับอุณหภูมิสำหรับสินค้าแต่ละประเภทให้เหมาะสม ในกรณีที่อุณหภูมิสินค้าผิดเพี้ยนเพราะปัจจัยแวดล้อมต่างๆ อาทิ ความหนาแน่นของสินค้าในคลังสินค้า ซึ่งบางครั้งมีสินค้าในคลังมากหรือน้อยกว่าปกติ ส่งผลให้อุณหภูมิเปลี่ยนแปลง ตำแหน่งของสินค้าบนแพเล็ตหรือคลังสินค้า ซึ่งอาจมีบางจุดที่ได้รับความเย็นมากหรือน้อยกว่าจุดอื่น รวมทั้งการเปลี่ยนแปลงจากสภาพแวดล้อมในช่วงเวลานั้น ซึ่งอาจทำให้อุณหภูมิหรือความชื้นในคลังสินค้าเปลี่ยนแปลงจากเดิมได้ เป็นต้น
Reevaluate Processes
สำหรับสินค้าบริโภค ศูนย์จัดการสินค้าบางแห่งเลือกใช้ระบบจัดเก็บและกระจายสินค้าแบบ First In, First Out (FIFO) ซึ่งเป็นการกระจายสินค้าที่เข้ามาก่อนให้ออกไปก่อน เพื่อที่สินค้าจะได้ไม่เกิดปัญหาสินค้าหมดอายุก่อนได้รับการจัดส่ง อย่างไรก็ตาม การกระจายสินค้าที่รับเข้ามาก่อนให้ออกไปก่อน อาจไม่มีประสิทธิภาพที่สุดเสมอไป สินค้าที่ได้รับมาหลังอาจมีอายุสินค้าที่สั้นกว่าสินค้าที่อยู่ในคลังสินค้ามาก่อนก็ได้ เช่น ผลไม้ที่ได้รับการเก็บเกี่ยวมาเป็นเวลาหลายวัน ขนส่งมาเป็นระยะทางไกล ได้รับการ pre-cooling ช้ากว่ากำหนด และได้รับความร้อนแทรกเข้ามาระหว่างการขนส่ง อาจมีอายุสั้นกว่าผลไม้ชนิดเดียวกันที่ได้รับการจัดการขนส่งด้วยวิธีที่เหมาะสมและเข้ามาถึงคลังสินค้าก่อนก็ได้ ดังนั้น เมื่อวิเคราะห์จากอายุของสินค้าแล้ว ผลไม้ที่มาถึงหลังควรได้รับการกระจายออกไปก่อน เพื่อป้องกันคุณภาพของสินค้าด้อยลงมากกว่าที่ควร และควรได้รับการจัดส่งไปยังร้านค้าปลีก ในสาขาที่อยู่ใกล้กว่าเพื่อรักษาอายุของสินค้าให้ได้มากที่สุด จากปัจจัยเหล่านี้เราจะเห็นว่าการบริหารจัดการสินค้าในคลังสินค้าหรือศูนย์กระจายสินค้าด้วยวิธี First Expired, First Out หรือ FEFO อาจเหมาะสมและมีประสิทธิภาพมากกว่า เนื่องจากเป็นการกระจายสินค้าโดยอิงจากอายุและคุณภาพของสินค้า ล๊อตนั้น ทั้งนี้ ผู้ให้บริการจัดการสินค้าควรมีความรู้และความเข้าใจในเชิงลึกของอายุสินค้าแต่ละประเภท รวมทั้งมีข้อมูลเกี่ยวกับอุณหภูมิของสินค้าตลอดการเดินทางด้วย เพื่อวิเคราะห์ว่าคุณภาพสินค้าในล๊อตนี้เป็นอย่างไร ควรทำอย่างไรเพื่อรักษาคุณภาพและอายุของสินค้าให้ได้มากที่สุด ควรจัดส่งสินค้าไปยังห้างค้าปลีกสาขาใดเพื่อยืดอายุสินค้าให้ได้มากที่สุด รวมทั้งช่วยลดอัตราสินค้าด้อยคุณภาพลงไปได้
นอกจากนี้ ร้านค้าปลีกเองก็มีบทบาทสำคัญใน cool chain เช่นกัน เนื่อง จากการจัดวางเรียงสินค้าบนชั้นวางบางครั้งอาจทำให้สินค้ามีคุณภาพด้อยลงเพราะการควบคุมอุณหภูมิที่ไม่เหมาะสม จากการสำรวจพบว่ามีสินค้าหลายประเภทที่ได้รับการจัดวางบนชั้นและไม่ได้รับการควบคุมอุณหภูมิที่เหมาะสม ซึ่งเกิดจากหลายปัจจัย ทั้งการจัดวางสินค้าตามความสวยงาม ตามลำดับประเภทสินค้า หรือการวางสินค้าไว้ในบริเวณระดับสายตาเพื่อดึงดูดผู้บริโภค ซึ่งควรมีการส่งเสริมการให้ความรู้ เพื่อให้ร้านค้าปลีกเกิดความตระหนักถึงหลักความปลอดภัยและคุณภาพของสินค้ามากกว่าการจัดวางเพื่อความสวยงามเพียงอย่างเดียว
Consult and Outsource to Professionals
การขอรับคำปรึกษาหรือว่าจ้างผู้ให้บริการโลจิสติกส์ที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะเข้ามาดูแลและให้คำแนะนำ ถือเป็นอีกหนึ่งทางเลือกที่ช่วยยกระดับการทำงานของผู้ผลิตหรือผู้ค้าปลีกได้ ข้อได้เปรียบของการว่าจ้างผู้ให้บริการเฉพาะคือ ผู้ให้บริการมีความเชี่ยวชาญ มีความรู้เชิงลึก และสามารถมองเห็นจุดผิดพลาดหรือจุดที่ควรได้รับการแก้ไข ทำให้กระบวนการขนส่งและจัดการสินค้ามีประสิทธิภาพมากขึ้น นอกจากนี้ ยังเป็นการอำนวยความสะดวกให้เกษตรกรหรือซัพพลายเออร์ให้หันมาให้ความสำคัญและทุ่มเทกับธุรกิจหลักได้ โดยไม่ต้องกังวลกับการบริหารจัดการต่างๆ รวมทั้ง ผู้ให้บริการเฉพาะมักมีเทคโนโลยีที่ก้าวหน้า อุปกรณ์ที่ครบครัน และวิธีการจัดการที่ทันสมัย เพื่อช่วยเหลือการจัดการต่างๆ ทั้งซอฟต์แวร์การขนส่งสินค้า รถบรรทุกขนส่งสินค้าที่มีหลากหลายรุ่น หรือผลิตภัณฑ์ต่างๆ ที่ช่วยรักษาคุณภาพสินค้าของเรา โดยในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ทั้งเกษตรกร ซัพพลายเออร์ และผู้ผลิตสินค้าบริโภคมีแนวโน้มที่จะเลือกใช้วิธีการนี้มากขึ้น และว่าจ้างผู้ให้บริการเฉพาะด้านเข้ามาดูแลกระบวนการขนส่งและจัดการสินค้า เพื่อที่ทุกฝ่ายจะสามารถยกระดับการผลิต ขยายธุรกิจของตัวเองเป็นหลัก และต่อยอดผลิตภัณฑ์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ทั้งนี้ นอกจากเกษตรกร ซัพพลายเออร์ และผู้ผลิต ผู้ให้บริการจัดส่งสินค้า และห้างค้าปลีกแล้ว ผู้บริโภคอย่างเราก็มีบทบาทสำคัญในซัพพลายเชนเช่นกัน ซึ่งเราสามารถรักษาคุณภาพของสินค้าที่ซื้อมาจากร้านค้าปลีกให้มีคุณภาพและมีอายุนานขึ้นได้ เช่น การไม่จัดวางสินค้าในตู้เย็นให้แน่นมากเกินไป การไม่เปิดตู้เย็นบ่อยเกินไปเพราะส่งผลให้ความร้อนเข้า และการปรับอุณหภูมิที่ไม่เหมาะสมด้วย เป็นต้น
เราจะเห็นได้ว่า สินค้าประเภท cool chain เป็นสินค้าที่มีความท้าทายในแง่ของอุณหภูมิ และเมื่อเป็นสินค้าบริโภคด้วยแล้วก็ต้องมีความระมัดระวังมากขึ้น เพราะเกี่ยวข้องกับความปลอดภัยและสุขภาพของผู้บริโภค การรักษาคุณภาพและซัพพลายเชนของสินค้าประเภทนี้ให้ดีได้ ย่อมต้องอาศัยความรู้และความเข้าใจที่ถูกต้องของผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องทุกฝ่าย เพื่อรักษาคุณภาพของสินค้าให้ได้มากที่สุด
Published on Logistics Manager (LM) magazine: April 15, 2018
อัพเดตข่าวสารและบทความที่น่าสนใจในอุตสาหกรรมโลจิสติกส์ก่อนใคร ผ่าน Line Official Account @Logistics Mananger เพียงเพิ่มเราเป็นเพื่อน @Logistics Manager หรือคลิกที่นี่
